نوشته: نسرین افضلی
************
ضرورت بحث تاریخی
بحث تاریخی در زمینه چندهمسری ازآن جهت میتواند راهگشا باشد که با دنبال کردن مسیر تمدن بشری و بررسی حیات فردی و اجتماعی انسانهای گذشته میتوان به برخی علل و عوامل تاریخی و حتی بوم شناختی در زمینه گرایش یا عم گرایش جوامع به چندهمسری دست یافت.یکی از منابع کامل و موثق درباره چندهمسری در اقوام و تمدنهای گوناگون جلد اول کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت است با نام مشرق زمین گاهواره تمدن. در این کتاب ضمن ذکر گوشههایی از سبک زندگی و آداب ورسوم اقوام مختلف توجه ویژهای به روابط جنسی و ازدواج شده است.
این کتاب به برخی از سوالات ما درباره علل وجود چندهمسری و علل زوال تدریجی این نوع ازدواج پاسخ میدهد.
زنان دورههای ابتدایی وضعی بهتر از زنان دورههای بعد داشتند. در میان امپراطوران کهن، شش زن دیده میشوند. در دوره عظمت کیوتو، زنان در حیات اجتماعی و ادبی کشور عهدهدار نقشهایی بزرگ و شاید درجه اول بودند؛ و شاید بتوان گفت که در زناکاری بر شوهران خود پیشی میگرفتند و عفت خود را به ستایشی میفروختند
برای آنکه بدانیم چندهمسری طبیعت بشر و امری گریزناپذیر است یا زاده شرایط و موقعیتهای خاص باید به چند پرسش پاسخ گفت.
نخست آنکه چرا چندزنی و نه چند شوهری؟ به بیان دیگر چه عواملی باعث افزونی چندهمسری در میان مردان نسبت به زنان گردیده است؟
پاسخی که طبق شواهد کتاب مذکور به این سوال داده می شود این است که کارکردهای چندزنی بیش از کژکارکردهای آن بوده و چندشوهری کارکردی برای بشر نداشته است. مهمترین کارکرد چندزنی تولید نیروی انسانی بود که طبق یافته های این تحقیق در تمام تمدنها و اقوام وجود داشته است.
در جوامع نخستین تلفات نیروی انسانی بیش از میزان زاد و ولد بود و از طرف دیگر تمام کارها به وسیله نیروی انسانی ( و بعدتر به کمک حیوانات و نظارت انسان) انجام می گرفت.لذا هر چه تعداد فرزندان خانواده ای بیشتر بود کار افراد خانواده آسانتر بود و محصولات و ثروت بیشتری به دست می آمد. هم اکنون نیز در مناطق عشایری شاهد آن هستیم که زنان عشایر که کارهای طاقت فرسای گله داری و … را بر عهده دارند از همسر خود می خواهند همسر جدید اختیار کند تا در کارها کمک کند.دورانت می گوید: اگر مرد توانگر بود، میتوانست چند زن برای خود انتخاب کند، و اگر زن مانند سارا نازا بود به شوهر خویش اجازه میداد تا برای خود همخوابهای برگزیند؛ از همه این آداب و سنن، مقصود آن بود که نسل زیاد شود.
دورانت همچنین در صحبت از پارسیان به موضوع دیگری اشاره می کند و آن اینکه« در یک اجتماع، که اساس آن بر سپاهیگری و نیروی نظامی قرار دارد» کشور به نیروی نظامی قوی نیازمند است که لازمه آن تعداد فراوان سرباز است و از اوستا نقل می کند: مردی که زن دارد بر آن که چنین نیست فضیلت دارد، و مردی که خانوادهای را سرپرستی میکند بر آن که خانواده ندارد فضیلت دارد، و مردی که پسران فراوان دارد بر آن که چنین نیست فضیلت دارد، و ثروتمند برتر از مردی است که ثروت ندارد.
فرزند و به خصوص فرزند پسر کاملا ارزش اقتصادی داشته و به چشم سرمایه به آن نگاه می شده است.به زنجیره زیر، بخشی از تعالیم اوستا،دقت کنید: گاو و گوسفند بسیار و آرد بسیار و علف بسیار و سگ بسیار و زنان بسیار و بچههای بسیار و آتش بسیار و اسباب زندگی خوب بسیار.
دورانت در جایی دیگر درباره پارسها می گوید: فرزند داشتن نیز، مانند ازدواج، از موجبات بزرگی و آبرومندی بود. پسران برای پدران خود سود اقتصادی داشتند و در جنگها به کار شاهنشاه میخوردند.
وجود کودکان چنان ارزشی داشت که حتی اگر زنی کودکی را بر اثر زنا باردار می شد ولی تصمیم به نگهداری کودک می گرفت بخشوده می شد: زنان شوهردار یا دوشیزگانی را که از راه زنا باردار میشدند و در صدد سقطجنین بر نمیآمدند، ممکن بود ببخشند؛ چه، بچهانداختن در نظر ایشان بدترین گناه بود و مجازات اعدام داشت.
چینیان بر این باور بودند که غرض از قوانین اخلاقی، تنظیم روابط جنسی است برای کودکپروری. کودک علت وجود خانواده است. از دیدگاه چینیان، شمار کودکان هر چه بود، زیاد نبود. زیرا ملت چین همواره در معرض هجوم قرار داشت و مدافعان فراوان میخواست.
در میان چینیان نیاپرستی از دو جهت براهمیت تولید مثل میافزود: مرد میبایست صاحب پسران بسیار شود تا پس از مرگش برای او قربانی کنند و هم مراسم بزرگداشت نیاکان را همچنان برپا دارند. منسیوس گفته است: «سه امر است که برازنده فرزندان نیست، و اعظم آن سه، بلاعقب بودن است.»
دورانت پس از وصف چینیان می گوید:زناشویی را با عشق چندان کاری نبود، زیرا جز دمساز کردن زن و مرد سالم و پدید آوردن خانواده بارور هدفی نداشت.
سوال بعد اینکه چرا چندهمسری را نمی توان دلیلی بر قوای جنسی بیشتر مردان نسبت به زنان دانست؟
هیچ یک از کتب تاریخی و جامعه شناسی قوای جنسی بیشتر مرد را علت وجود چندهمسری ندانسته اند. ویل دورانت نیز در تمام مواردی که راجع به تعدد زوجات صحبت کرده همواره به عواملی جز قوای جنسی اشاره کرده و حتی در بعضی موارد مثل مورد هند خلاف آن را نشان می دهد.هندی ها برای اینکه مانع تاثیرگذاری میل جنسی در انتخاب همسر شوند پیش از رسیدن فرزند به بلوغ و طغیان نیاز جنسی مبادرت به انتخاب همسر برای فرزندان خود می کردند و چون بحث طبقات مختلف اجتاماعی در میان هندیان بسیار مهم و حساس است این امر جلوی عشقهای نلاهمگون میان طبقات را می گرفت.دورانت از زبان آنها نقل می کند: ( یک مرد)میتواند چندین زن بگیرد که فقط یکی از آنها از طبقه خود اوست، که بر زنان دیگرش برتری دارد اما بهترین کار آن است که او فقط یک همسر داشته باشد.